EBU ZERR EL-GİFÂRİ VE EŞİTLİKÇİ İSLAM ANLAYIŞI | İlim ve Medeniyet

Ebu Zerr El-Gifâri, doğum tarihi ve yeri tam olarak bilinmeyen, erken dönem modern tarihçi Taberi’ye göre; İslam’ı kabul eden dördüncü ya da beşinci kişidir. Ebu Zerr’in henüz Hz. Muhammed’i (s.a.v.) görmeden ona biat etmesinin altında İslam dininde yer alan eşitlikçi yaklaşım yer almaktadır.

Ebu Zerr’i daha iyi anlamak için öncelikle onun yaşam şartlarından ve geçim kaynağından bahsetmek gerekir. Ebu Zerr, Beni Gifar kabilesine mensuptur. Kabilenin geçim kaynağı bölgeden geçen kervanların yağmalanmasına dayanmaktadır. Fakat Ebu Zerr çobanlık yaparak dürüst bir hayat sürerdi. Öyle ki Ebu Zerr öyle bir durumda dahi malını yoksul insanlar ile paylaşmaktan kaçınmamıştır. Ayrıca,  Ebu Zerr onun asıl adı değildir, kendisine çok bağışlayan anlamına gelen bu (takma) isim verilmiştir.

Ebu Zerr’in bu yaşam tarzının altında eşitlikçi bir anlayış yatardı. Nitekim kendisine, Mekke’de bir kimsenin Peygamberlik iddiasında bulunduğunun söylenmesi kendisinin dikkatini çekmiştir. Daha sonra farkına varmıştır ki kendisiyle aynı şeyleri benimseyen Hz. Muhammed’in ve insanlara tebliğ ettiği dinin tüm insanları eşit gördüğünü anlayan Ebu Zerr, o dönemde Putperestliğin merkezi olan Mekke’ye gitmiş ve Hz. Muhammed’e biat etmiştir. Fakat İslam Dininin yukarıda belirttiğim ve Hz. Muhammed’in de Müslümanlara tebliğ ettiği eşitlikçi anlayış birçok sahabe (ve hatta Halife) tarafından iyi idrak edilememiş ve Ebu Zerr ile bu kimseler arasında ihtilaflara neden olmuştur. Nitekim kendisi ile Osman bin Affan arasındaki ihtilafta buradan kaynaklanmaktadır. Tarihçi Wilfred Madelung’a göre; Osman bin Affan halifeliği sırasında akrabalarını İslam Devleti’nin değişik vilayetlerine vali olarak tayin ediyordu ve onlara beytülmaldan da finansman desteği sağlıyordu. Bu durumun İslam Devleti’nin eşitlikçi anlayışına aykırı olduğunu söyleyen Ebu Zerr, bu duruma en sert şekilde tepki göstermiş ve halifeye karşı muhalif kanatta yer almıştır.

Bunun yanı sıra Osman bin Affan, İfrikiya Gazvesinden elde edilen ganimetten alınan Humus vergisinden kuzeni Mervan’a 500.000, Haris’e 300.000 ve Medineli Zeyd ibn Sabit’e 100.000 dirhem verince Ebu Zerr buna karşı çıkmıştır. Bunun üzerine Mervan ile Ebu Zerr arasında ihtilaf yaşanmış ve Ebu Zerr’in, zenginlikleri biriktirenlere karşı Cehennem ateşini vaat eden ayetler okuması üzerine Şam’a sürgüne gönderilmiştir.

Ebu Zerr Şam’da da bu tutumunu sürdürmüş ve o dönemde Şam Valisi olan Muaviye ile de aralarında birtakım ihtilaflar yaşanmıştır.

Madelung’a göre; Hz. Ali, Osman bin Affan’ın Ebu Zerr’e karşı olan tutumunu kınamış ve sürgüne gideceği zaman onu uğurlamaya gitmiştir. Ebu Zerr’in bu durum karşısında  ‘Ya Ali senin beni uğurlamaya gelmen tüm Mekke’nin gelmesi gibidir.’ dediği rivayet edilir.

Nurullah ÇİMEN