Konuk YazarTürkiye Büyük Millet Meclis Başkanı Mustafa Şentop, “Asya Parlamentoları Arasında Çok Taraflı İşbirliğinin Rolü” başlıklı “Asya Parlamenter Asamblesi (APA) 12. Genel Kurulu”nun açılışında açıklamalarda bulundu.
Türkiye dahil 42 ülke ve 174 parlamenter üyeye sahip Asya Parlamenterler Asamblesi kurulduğu 1999 yılından beri Asya ülkeleri ve Türkiye arasında ilişkilerin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Bu önemli asamblede öne çıkan en önemli konulardan bir Parlamenter Diplomasi kavramı oldu. Sayın TBMM Başkanı’nın sıklıkla ele almış olduğu kavram hakkında bazı değerlendirmelerde bulunmak; parlamenter diplomasinin imkanlarından bahsetmek istiyorum.
Parlamenter Diplomasi
Parlamenter diplomasi, kavramı ilk kez ABD’nin eski dışişleri bakanlarından Dean Rusk tarafından BM Şartı’nın bazı BM organları için öngördüğü karar alma süreci ile ulusal parlamentolardaki karar alma süreci arasında paralellik olduğu düşüncesiyle; bu kurumlarda sürdürülen faaliyetleri nitelemek için kullanılmıştır.
BM Şartı’nın öngördüğü karar alma sürecinin parlamenter diplomasi olarak nitelendirilmesinin nedeni komisyonlarda ve genel kurulda yapılan görüşmeler sonrasında kararın oylamaya sunulması ve kararın çıkması için oybirliğinin aranmasıdır.
Parlamenter Diplomasi Nitelikleri
Rusk, parlamenter diplomasinin en az aşağıdaki dört temel özelliği içeren bir tür çok taraflı diplomasi olduğunu dile getirmektedir:
- Herhangi bir dönemde gündeminde bulunan maddelerden daha geniş çıkar ve sorumlulukları olan sürekli bir örgüt. Bir diğer deyişle, belli bir gündemle toplanan geleneksel uluslararası konferanslardan daha geniş çıkar ve sorumlukları olan sürekli bir örgüt.
- Düzenli, açık tartışmaların olduğu (dolayısıyla dünya kamuoyu ile etkileşim halinde) görüşmeler.
- Tartışma sürecinin tabi olduğu usul kuralları.
- Bir tür çoğunlukla (basit/üçte iki veya mali/ekonomik katkı) alınmış kararlar.
Diplomasinin Yeni Aktörleri: Parlamentolar, Parlamenterler
Parlamenterlerin ülkeler arasındaki karşılıklı anlayışı geliştirme, hükümetleri denetleme ve halkları temsil etme konusunda ilerlemenin sağlanması için birbirlerine yardımcı olma ile hükümetler arası kurumların demokratik meşruiyetini sağlama konusunda giriştikleri uluslararası faaliyetlerin tümü” parlamenter diplomasi olarak değerlendirilebilir.
Parlamenter diplomasi dendiğinde artık daha çok parlamentoların ve/veya parlamenterlerin diplomatik faaliyetler yürüten aktörler olarak karşımıza çıktığı durumlar kastedilmektedir. Bu anlamıyla parlamenter diplomasi teorisyenlerden/akademisyenlerden çok uygulayıcılar/parlamenterler tarafından kullanılmıştır.
Parlamenterler, parlamenter diplomasiye hangi imkanlarla dahil olmaktadırlar? Bu çerçeveden baktığımızda parlamentolardaki dışişleri komisyonları, iki taraflı parlamenter gruplarının (özellikle “dostluk grupları”) kurduğu ilişkilerin, parlamentolar arası (uluslararası) anlaşmaların, dış politika konularını ele alan genel kurul görüşmelerinin ve başka ülkelerdeki seçimleri izleyen parlamenter faaliyetlerin parlamenter diplomasiyi oluşturduğunu ifade edebiliriz.
Diplomasinin temel işlevlerinin temsili olan bilgi, iletişim(bilgi iletimi) ve müzakere olduğunu düşündüğümüzde; parlamenterlerin/parlamentoların uluslararası faaliyetleri ve/veya genel kurul ve komisyonlarda uluslararası ilişkilerle ilgili faaliyetleri diplomasinin bu özelliklerini taşıdığı (bazı faaliyetlerde bu özelliklerin herhangi biri diğerlerinde daha baskın olarak ortaya çıkabilir) için diplomasi olarak nitelendirilebilir.
Günümüzde diplomasi faaliyetleri yürütme organının münhasır yetki alanından çıkmış ve çok aktörlü bir yapıya dönüşmüştür. Parlamenterler de bu alanda etkinlik kazanarak uluslararası ilişkilerde klasik diplomasi faaliyetlerini tamamlayıcı roller üstlenen ve mevcut yapılanmaları zenginleştiren bir konuma gelmişlerdir.
Parlamenterler parlamenter diplomasi çerçevesinde, kendi vatandaşlarını uluslararası gelişmelerden ve tehditlerden haberdar etme, başka ülkelerin kriz zamanlarında arabuluculuk yapma, ülkelerin seçimlerini gözlemci olarak takip ederek demokrasinin yerleşmesine katkıda bulunma, uluslararası arenada görüşlerini dile getirme ve diğer ülkelerin yasa yapıcıları ve medyası ile doğrudan temas içinde bulunma gibi faaliyetleri yürütmektedirler.
Parlamenter Diplomasi : Asya Parlamenterler Asamblesi
Parlamenter diplomasinin iyi örneklerinden birini oluşturan Asya Parlamenter Asamblesi bu hafta boyunca devam etmektedir. Siyasi Daimi Komitesi, Barış ve Güvenlik Daimi Komitesi, Sosyal ve Kültürel Daimi Komitesi ve Ekonomik ve Sürdürülebilir Kalkınma Daimi Komite’lerinde ele alınacak meseleler dünyanın en büyük kıtası Asya’nın sorunlarına çözümler sunacaktır. Bununla birlikte TBMM Başkanı Şentop’un Asamble açılışında ele aldığı konular Türkiye’nin uluslararası arenada yansıyan sesi olmuştur.
Şentop, ABD Senatosunun tarihi gerçekleri saptırmak suretiyle uluslararası hukuku yok sayarak, sözde Ermeni iddiaları konusunda kabul ettiği kararı Türkiye olarak reddettiğimizi ifade en üst perdeden ifade etmiştir.
Türkiye olarak çevremizdeki dinamikleri, barış, refah ve istikrar doğrultusunda şekillendirmenin gayretinde olduğumuzu söyleyen Şentop bu doğrultuda komşumuz Suriye’de iç savaşın sona ermesi ve istikrarın sağlanması için z. 3,6 milyona yakın Suriyeli’nin Türkiye misafir ettiğimizi belirtmiştir.
İşgal, zulüm ve adaletsizlik Filistin’in kaderi olmayacağını, dünyada haksızlığa uğramış milletlerin daima yanında olmayı insanlık onurunun bir gereği olarak gördüğümüzün altını çizen Şentop, başta İsrail olmak üzere tüm ülkeleri BM’nin kararlarına, Kudüs’ün tarihi ve hukuki statüsüne saygı göstermeye davet etmiştir.
Parlamenter diplomasi bağlamında değerlendirdiğimizde başarılı örneklerden birini oluşturan Asya Parlamenterler Asamblesi’nde gerçekleşen ikili ve çoklu görüşmelerde gerçekleşen samimi ve oldukça verimli geçen toplantılar, Türkiye’nin girişimci ve insani dış politikasının parlamenter diplomasi açısından da güçlü bir şekilde devam etiğini göstermektedir.
Aysun AYAZ
