İslam kültür ve medeniyetinin büyük birikimini İslami bir perspektifle ortaya koyan TDV İslam Ansiklopedisi’nin hikayesini ele alan Hep Otuz Üç Yaşında Belgesel Filmi Gala Etkinliği 28 Ocak 2024 Pazar günü Taksim Atatürk Kültür Merkezi’nde gerçekleşmişti. İSAM yöneticileri, araştırmacıları, akademi ve kültür-sanat camiasından birçok isim bir araya gelme fırsatı bulmuştu. Ansiklopedi çalışmalarının farklı safhalarında görev alan, destek veren kimseler arasında anı paylaşımı ve tecrübe aktarımı gerçekleşmiş, belgesel filme yönelik beğeniler paylaşılmıştı. Bununla beraber İSAM Kütüphanesi okuyucularının, çalışanlarının, araştırmacılarının kütüphanecilik ve ansiklopedicilik çalışmalarına yönelik ilgi, farkındalık ve ünsiyetlerinin arttığı yönündeki beyanları oldukça dikkat çekici olmuştu. Tarihler 13 Aralık 2024 Cuma gününü gösterdiğinde film genel seyircisine de kavuşmuş oldu.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Araştırmaları Merkezi ve TRT Sinema’nın paydaşları olduğu belgesel filmin yönetmeni Murat Pay, başrol oyuncuları ise Hüseyin Soysalan ve Birhan Tut olmuştur.
Belgesel filmin kurgu içerikli olmasının beraberinde sözlü tarih çalışmasına yer vermesi ilgili prodüksiyonu emsallerinden farklı bir noktaya konumlandırmaktadır.

Belgesel film TDV İslam Araştırmaları Merkezi’nin (İSAM) kuruluşuna, İslam Ansiklopedisi’nin tarihi serencamına, dönüm noktalarına, emektar isimlerine, üretim sürecinde karşılaşılan zorluklara yer vermektedir. Belgesel filmin kurmaca baş karakteri olan Niyaz İlahiyat Fakültesinden yeni mezun olmuş, genç bir akademisyendir. Ekmel ise İslam Ansiklopedisi çalışmalarının mihenk taşı hüviyetinde olan kıdemli bir hocasıdır. Filmde Niyaz ve hocası Ekmel’in, çalışmanın başarıyla tamamlanabileceğine inanmayan, Müslüman coğrafyanın insanlarının bu işi başaramayacağına kanaat getiren kimselere karşı üstün özverileriyle ansiklopedinin tamamlanabilmesine yönelik sarf ettikleri gayret kurmaca halinde seyircinin dikkatine sunulmaktadır. Niyaz’ın İslam Ansiklopedisi çalışmalarına gönülden, fedakarlıkla destek veren tüm genç araştırmacıları; diğer kurmaca karakter olan, altmışlı yaşlarındaki Ekmel Hoca’nın ise bu ilk özgün ansiklopediye ilmiyle, vaktiyle gönül vermiş olan kıdemli ilim ehillerini temsil ettiği söylenebilir. Ansiklopedi çalışmalarının çeşitli safhalarında görev almış olan araştırmacı ve çalışanlar muhakkak bu belgesel filmi izlerken elde ettikleri tecrübeler zihinlerinden film şeridi gibi geçmiştir.

Bahse konu olan bu film özgün, İslami bir perspektifle kaleme alınan bu Ansiklopedinin ve ilmî faaliyetleri ana odağına yerleştiren İSAM’ın çalışma disiplininin, değerli telif yazarı Hocaların gösterdikleri özveri ve fedakarlıkların yeniden farkına varmayı sağlamaktadır.

Birçok ödüle layık görülen bu belgesel film, kurgu içeriği ve ihtiva ettiği mülakatlarla sözlü tarih çalışması özelliğine sahip olmaktadır. İSAM’ın ve Ansiklopedi’nin farklı yıllarda idari ve akademik birimlerinde bulunan, Proje’nin kurgulanması ve sürdürülmesinde kıymetli emekleri olan akademisyenler ve araştırmacıların paylaştıkları hatıralar, kurum belleğine yönelik anekdotlar belgesel filmin içeriğini zenginleştirmiştir.

Filmde de yansıtıldığı üzere ansiklopedi maddelerinin ilk zamanlarda okuyucularına fasikül şeklinde ulaştırılması, ilk edisyonun tamamlanmasıyla üniversitelerin, camilerin ve evlerin kütüphanelerinde ciltler halinde yerini alması, sonraki yıllarda ise internet üzerinden erişilebilmesi imkânı, Ansiklopedi çalışmalarında gelinen noktayı gözler önüne sermektedir. Çağdaş dünyada Müslüman ülkeleri ve toplumları, onların temel meselelerini, tarihe iz bırakmış olan şahsiyetlerini ve açıklayıcı kavramlarını Batı merkezci, oryantalist bakış açılarına sahip kaynaklardan değil, İslami bir perspektife sahip alternatif çalışmalardan öğrenmek doğru bilgi üretimi ve düşünüşe zemin sağlayacaktır. İslâm Ansiklopedisi, çeşitli yeni çalışmalarıyla bu temel ihtiyacın giderilmesinde mühim bir vazife üstlenmektedir.

Sahip olduğumuz medeniyetin bünyesindeki kültürel akışkanlık, süreklilik, hareketlilik ve birikimselliğin gelecek nesillere aktarılması, özgün bir İslami bakış açısı ile yorumlanması önem arz etmektedir. Bu noktada Ansiklopediler önemli bir vazife icra etmektedir. Veri toplumu ve veri çağı olarak adlandırılan içinde bulunduğumuz bu dönemde doğru bilgiye ulaşmak, enformasyonların bir araya getirilerek anlamlı bir bütüne dönüştürmesi, hakikate erişmeye yönelik gayreti sürdürmek hususlarında ansiklopedi çalışmalarının titizlikle planlanması, organize edilmesi, bilgili ve bilinçli çalışanlara ulaşılması, bilimsel bilgi üretimi süreçlerinin kontrolü, çalışmaların koordineli ve eş zamanlı olarak sürdürülebilmesi, kaynakların verimli kullanılabilmesi önemli görülmektedir. Ansiklopedi çalışmalarında iyi bir fikrî altyapı, bilinçli personel, teknolojik olanaklara sahip olmak ve bunları verimli kullanabilmek sürdürülen çalışmaların kalitesini artıracaktır. 

Ansiklopedi çalışmaları, 2023 yılı itibariyle başlayan Tematik Ansiklopediler Projesi kapsamında dijital ve dinamik bir hüviyete kavuşmuştur. Web sitesi üzerinden yayınlanacak olan Tematik Ansiklopediler, ülke maddelerinin belirli aralıklarla güncellenmesi, geniş kitlelerin erişimine açık olması, değişim ve dönüşümler karşısında dinamik hüviyete sahip olması özellikleri gösterecektir. Zengin ve kolay anlaşılır web ara yüzü ile maddeler arası ilişkilendirme, irtibatlılık imkanlarının kullanıcılara ulaştırılması mümkün olacaktır. Teknolojik gelişmelere uyum sağlayan yeni Tematik Ansiklopediler, birçok akademik disiplininin teorik ve pratik alanlarında önemli bir boşluğu dolduracaktır.

TDV İslam Ansiklopedisi, ele aldığımız yenilikler çerçevesinde, yeni ansiklopedileriyle ülkenin entelektüel, kültürel ve akademik hayatına katkı sağlamaya devam etmektedir. Bu müspet katkılar Müslümanca düşünmeye ve dünya üzerinde alternatif okumaların gerçekleştirilmesine imkân sağlayacaktır. Sinema alanında bir başlangıç merhalesi olarak Hep Otuz Üç Yaşında belgesel filminin de bu gayret silsilesini belgeleyen, görünür kılan nice kültür-sanat çalışmalarına kapı aralayacağı ümit edilmektedir.

Furkan EMİROĞLU