Ozan DurJohn Wick kimdir? John Wick Efsanesi, John Wick, Baba Yaga kimdir? Baba yaga efsanesi?
Rusça öğrenme serüvenimde karşılaştığım bir karakter olan Baba Yaga’dan (баба яга) bahsetmek istiyorum. Türkçede baba kelimesi Rusçada Büyükanne anlamına geliyor. Hatta Rus bir Hanımla evlenen birisi kayınpederine yanlışlıkla baba diye sarılıp elini öpmüş, o da bu yaştan sonra kadın da oldum demiştir. Bu şekilde anlatılan bir olay vardır. Bunun literatürdeki adı yalancı eşdeğerliktir. (false friend) Yaga kelimesini Ruslar “Yiga” şeklinde telaffuz ediyorlar. Anlamını üzerinde bir konsensus yok ama “cadı” anlamına gelme ihtimali olduğu söylenmektedir. Biz bu karakterle John Wick dizisiyle aşina olduk. John Wick’den sonra zannediyorum Baba Yaga (Rusça deyişle Baba Yiga) araştırılır oldu. Ben de Rusça A2 seviyesinde izleme alıştırmaları yaparken Baba Yaga hikayesine denk geldim.
Baba Yaga yarı iyilik ve yarı kötülük barındıran birisi. John wick karakterinde olduğu gibi herkesi korkutan bir karakter. İyi yönleri de olduğu söyleniyor. Sadece bir tarafa meyil vermiyor John wick ama o da baba yaga gibi insan avlıyor. Son bölümde Şura’nın bütün ileri gelenlerini öldürmeye çalışıyordu. Bunda başarılı olamayarak hayata veda edecek. Ölümden sonra huzura kavuşacak büyük ihtimalle. Şura ile sorunlarını güzel bir şekilde halletti.
Baba Yaga’nın Rusya, Ukrayna ve Belarus taraflarında bilinen bir hikaye olduğu söyleniyor. Rusça versiyonunu burada özetlemek ve dinlemek isteyenler için link paylaşmak istiyorum.
Baba, Anne ve küçük kızları mutlu bir şekilde yaşarken, anne ölüyor. Babası da üvey anne buluyor ve bu üvey anne kıza çok kötü davranmaya başlıyor. Bazı anlatılarda çocuğun güzelliğini kıskandığı da dile getiriliyor. Çocuktan kurtulmak için her yolu deneyen üvey annenin kötü bir kardeşi var. Kardeşinin adı Baba Yaga. Üvey anne kızı, Baba Yaga’ya ondan iğne ve iplik alması için gönderiyor. (başka bir anlatı da ateş alması için gönderiliyor) Çocuk Baba Yaga’ya gitmeden önce bir akrabasına korkarak durumu anlatıyor. Akrabası da ona yanına ekmek ve et almasını tembihliyor. Köpek ısırmaya çalışırsa ekmek ve kedi cırmalamaya çalışırsa ona da eti ver diyor. Çocukta akrabasının dediklerini yanına alıyor ve yola koyuluyor.
Baba Yaga aşağıdaki görseldeki gibi tavuk ayakları üzerinde duran bir kulübede yaşıyor. Başka bir anlatıya göre kulübenin etrafı insan kafataslarından çitlerle doludur.
Baba Yaga yukarıdaki gibi bir evde yaşıyor ve kız gelip burayı buluyor. Baba Yaga’dan iğne ve iplik istiyor ve Baba Yaga’da ona vereceğini ve ipi dokuması gerektiğini söylüyor. (burayı Rusça olduğundan umarım yanlış anlamamışımdır) Baba Yaga’nın da hizmetçisi var ve hizmetçisine suyu ısıtıp, çocuğu yıkamasını söylüyor. Uyandıktan sonra onu yiyeceğim diyor. Kız, bunu duyuyor ve çok korkuyor. Baba Yaga uyuduktan sonra cebinden eti çıkarıp kediye veriyor ve ona buradan nasıl kurtulabilirim diye soruyor. O da bu tarak ve havluyu almasını, Baba Yaga’nın onun peşine düştüğünü anladığında Tarağı omzundan yukarı atmasını tembihliyor. Böylece büyük bir orman oluşacak ve Baba Yaga kızı bulmakta zorlanacak. Baba Yaga yine peşinden gelirse bu sefer de havluyu omzundan yukarı atmasını söylüyor ve böylece de büyük bir nehir oluşacak. Baba Yaga nehir üzerinden uçarak geçemeyecek çünkü sihir o zaman işlemiyor.
Kız, hizmetçiye de kendisini yıkamaması için eşarbını veriyor. Hizmetçiye güzel laflar ettikten sonra Hizmetçi kıza karışmıyor artık. Daha sonra Kız, tarak ve havluyu alarak oradan uzaklaşıyor. Kapıdan çıkınca köpeği görüyor ve ona ekmek veriyor. Böylece köpek kıza ellemiyor. Kız koşmaya ve uzaklaşmaya başlıyor. Baba Yaga ise bir müddet sonra uyanıyor ve kızın olmadığını fark ediyor. Hizmetçiye neden kendisini uyandırmadığını soruyor. Hizmetçi ise kendisine bunca yıl hizmet ettiğini ve ona bir güzel laf söylemediğini ve ona hediye vermediğini dile getiriyor. Baba Yaga sinirleniyor ve kediye neden kızı cırmalamadığını soruyor. O da aynı şeyleri tekrar ettikten sonra kendisine onun hiçbir zaman et vermediğini dile getiriyor. Köpekte aynı şeyleri söylüyor ve Baba Yaga vakit kaybetmeden kızın peşine düşüyor.
Baba Yaga resimde görülen sopa ve kova benzeri şey ile uçuyor ve başka şekillerde de uçtuğu rivayet ediliyor.
Kız çok yorgun ve bitkin bir durumda koşmaya devam ediyor. Arada da kedinin söylediği gibi yeri dinliyor. Yeri dinlediği bir vakitlerde yerin titrediğini fark ediyor. Hemen omzunun üzerinden tarağı atıyor ve attığı yerde büyük bir orman oluyor. Baba Yaga ise bu ormana gelip takılıyor. Kendisine yol açmaya çalışsa da bu vakit alıyor. Kız ise kaçmaya devam ediyor. Bir süre sonra yer yine şiddetli bir biçimde titriyor ve kız bu sefer havluyu atıyor. Havluyu attığı yer nehir oluyor ve Baba Yaga buraya gelince üzerinden uçamıyor. Sihir burada işlemiyor. Ondan sonra eve dönüp, suyu içmesi için öküzü getiriyor. Öküze suyu içip bitirmesini söylüyor. Öküz de suyu içiyor ama nehir kolay kolay tükeneceğe benzemiyor. Bu sefer de Baba Yaga sudan içmeye başlıyor ve o kadar çok içiyor ki sonunda patlıyor.
Kız kurtuluyor ve eve dönüyor. Baba da durumu öğrenmiş oluyor ve üvey anneyi evden kovuyor. Mutlu bir şekilde yaşamaya devam ediyorlar.
Baba Yaga’nın hakkında kesin birşey söylemek zor. Birçok hakkında masal var ve bazılarında iyi ve bazılarında da kötü karakterler olarak karşımıza çıkıyor. Her halükarda bilinmesi gereken önemli bir isim ve filmlere, dizilere konu olması da ne kadar popüler olduğunu gösteriyor.
Ozan Dur
Kaynaklar
https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-20021/baba-yaga/
https://www.mistikalem.com/mitoloji/mitoloji-kahramanlari-baba-yaga-ve-vasalisa-efsanesi-haberi-1253