Bu haftaki yazımda da Mahir İz hocanın Yılların İzi isimli eserinde okuduğum ve oldukça dikkatimi çeken bir kısmı aktarmak istiyorum. Yılların İzi isimli eser oldukça hacimli bir eser olduğundan, haftalarca hakkında yazılsa bitmek tükenmek bilmeyecektir. Aşağıda aktarmak istediğim hatıratta, üstadın bizzat tecrübe ederek öğrendiği ve bizlere de aktardığı, Batı ve Doğu’da ilim karşılaştırması mevcuttur.
“Osman Rascher üniversitede iken onun ilk talebesi bendim, bulunduğum sömesterde başka talebesi yoktu. Evvelce Arapça ile meşgul olduğum için mütemmim ders olarak onu almıştım. Benden memnundu. Her sömestre usulen bir imtihan yapılır ve hoca o talebe için üst sınıfa geçme diye bir belge verirdi. İdare benim için birkaç defa istemiş, o da ihmal etmişti. Bir gün müderrisler odasında ders yaparken Muzaffer Bey odaya girdi: “Rascher Bey, bu efendinin belgesini hala vermediniz.” Deyince. “Buna belge istemez, bu geçer.” Dedi. Muzaffer Bey: “Bize o lazım değil, bize belge lazım. İmza ederek idareye şimdi veriniz” demişti.
Bir gün derste bana: “Ben şaşıyorum. Öyle şeyler biliyorsunuz ki, nasıl bildiğinize hayran ediyorum. Fakat öyle şeyler bilmiyorsunuz ki, nasıl bunu bilmediğinize şaşıyorum.” Demişti. Ben de: “İşte buna metodsuz Şark usulu derler.” Dedim.
İstanbul’da yapılan bilmem kaçıncı müsteşrik konferansına dinleyici gitmiştim. O da orada idi. Kendisiyle karşılaştım: “Bu Şark ilmi bilginleri arasında bir adam bana tanıtınız ki, edebiyat-ı Arabiyeden müşkil beyitleri kendisine sorayım.” Dedim. Öyle adam bulamazsın. Soracağın beytin kimin olduğunu söylersen, onlar sana o zatın divanının kimler tarafından şerhedildiğini söylerler. Sen gidip onlara bakıp öğrenirsin.” Demişti. İşte Şark bunun aksine bir metot ile yetişti. Herşeyi hafızasına almak istedi. Ondan dolayı şu darb-ı meseli yeri gelince tekrar ederler:
العلم فی الصدور لا فی السطور
Yani: “İlim insanın kendisindendir. Kitaplarda değil.” Garp tamamıyla bunun aksini iltizam etmişti.”