İlim ve Medeniyet
Yeni Nesil Sosyal Bilimler Platformu
Listede bulunan oyunların sıralaması tamamen rastgeledir. Buna ilaveten listede bulunan oyunlar tamamen öznel kriterlere göre seçilmiştir. O halde hayalinizdeki ütopyayı kurabileceğiniz oyunlara bir göz atalım.
Oyunumuzun ismindende anlayabileceğiniz üzere tropikal bir iklimde, sıcak güneşin ve palmiye ağaçlarının gölgesinde bir ada devletinin tek patronu "El Presidente (Başkan)" olarak rejimimizi inşa ediyoruz. Benim bu seri için tavsiye ettiğim oyunlar 4. 5. ve 6. oyunlarıdır (özellikle 4 ve 6). Bu oyunlar nispeten daha modern ve kapsamlılar.
Oyunun başlangıcında sadece sarayınız, bir kaç ev, kilise, belki bir kaç tarla, liman ve belli miktarda paranız bulunmakta. Adanızdaki kıt kaynakları doğru kullanarak sermayenizi katlamanız gerekiyor. Bir kaç kilometre çapında bir ada ülkesi olduğunuzdan tüm ekonomiyi kumanda yoluyla yönetiyorsunuz. Ekonomiyi ve altyapıları hassas bir biçimde ayarlamanız gerekiyor. Tarım, madencilik, sanayi, turizm bunların hepsini ülke kasalarını doldurmak için kullanmalısınız.
Bunu başaramazsanız ister sonuna kadar demokratik ister sonuna kadar otoriter bir devlet kurmaya çalışsanız dahi rejiminiz çökecektir. Rejim demişken isterseniz "halkın adamı" olarak her seçimde halkın %50,1+ kısmını memnun ederek kazanabilirsiniz veya gizli polislerinizle muhalefeti susturabilrsiniz (elbette her ikisinide yapabilirsiniz).
Unutmayın ki siyasette güç dağılımını hem içte hemde dışta dengelemeniz çok önemlidir. Ülkenizin içindeki siyasi görüşleri (kapitalist-komünist, dindar-militarist ve dahası) ya bastırmanız yada uzlaşma yoluyla kendi tarafınıza çekmeniz gerekiyor. Aksi takdirde ayaklanma dahi başlatabilirler! Elbette sadece iç siyaset değil dış siyasette de aktif olmanız gerekmekte. Dış ülkelerde yaşanılan krizlerde taraf almanız, başka ülkelerin görevlerini yapmanız hatta duruma göre savaşa dahi gitmeniz gerekmekte!
Bence bu oyunun en güzel tarafı siyaseti kara mizah şeklinde sunan harika bir simülasyon olması. Ayrıca tropikal ülkelerdeki o rengarenk, sımsıcak atmosfer birde arkadan gelen latin şarkılarla beraber birleşince harika bir deneyim oluyor.
Ayrıca serinin 7. oyunu yolda.
2002 dünyasının üzerinde seçebileceğimiz sayısız ülkeden birisiyle oyuna başlıyoruz. Ana hedefimiz küresel süper güç olmak. Bunu gerçekleştirirken ülkemizin ekonomik, siyasi, casusluk, diplomasi ve askeri dallarını yönetmemiz gerekiyor. Tüm bunları yaparken iç siyasette (eğer seçimlerimiz varsa) partimizin popüleritesini özellikle seçim dönemlerine yakın yüksek tutmamız gerekiyor.
Oyunda çeşitli yönetim biçimlerinden birisinide seçebiliyoruz. Çok partili demokrasi, tek partili demokrasi, teokrasi, komünizm gibi.
Eğer ekonomik ve askeri anlamda hızlı bir şekilde büyürsek dünya ülkeleri bizi durdurmak için savaş ilan edebiliyor!
Hem iç hem dış siyasetinizi yönetirken belkide Türkiye ile Neo-Osmanlı veya Turan Birliği oluşturmayı denersiniz. Belkide Sovyetler birliğini eski sınırlarını ve ötesini geri almak için geri getirirsiniz.
Odağımızı modern dönemden alıp ortaçağ hanedanlarına odaklıyoruz. Crusader Kings serisi esasında doğrudan devlet yönetme serisi değildir. Hane yönetme oyunudur. Ders kitaplarımızda da Habsburg hanedanı, Medici'ler, Osmanoğulları, Tolunoğulları gibi köklü aileleri görmüştük. işte bu oyunda o hanelerin yöneticisi oluyoruz. Bir bakıma kendi hanemizin tarihteki hikayesini yazıyoruz diyebiliriz. 700'lü yıllardan 1453 tarihine kadar oynanılabilir süre aralığımzı bulunmakta.
Ülke toprakları gelir geçer, yağmalanır, miras bırakılır, bölünür, ihanete uğrar ama soyunu sürdürebildiğin sürece oyun devam edecek. Elbette bu süreç kağıtta yazdığı kadar kolay değil. Zira ortaçağ kaosunda güç sürekli gelip geçici. Mutlakiyetçi bir hükümdar olmak için uzun yıllar dahice güç dengesini ayarlamamız gerekiyor. Bunları yapsak bile günün sonunda bir av etkinliğinde attan düşüp ölebiliriz, veya daha 30'lu yaşlarımızda genç ama hırslı bir kralken kansere yakalanabiliriz. Tüm bu kaos ve belirsizlik oyunda oldukça birbirine bağlı ki komşu krallıktaki bir süikast sizin krallığınızıda etkileyebiliyor. Süikastler demişken oyun deneyiminizde her ne kadar "ahlaka" uygun davransanızda herkes sizin gibi olmayacak. Tehdit edilecek, aileniz kaçırılacak, üzerinizde kozlar kullanılacak hatta eşiniz dahi sizi aldatacak. Sonuçta ihanetin en kötü yanı her zaman dostlardan gelmesidir değil mi?
Oyunun ismi sizi yanlış düşünmeye itmesin elbette müslüman sultanlarla oynayabilirsiniz. Ayrıca müslüman devletler feodal sisteme benzer ama nispeten daha merkezileşmiş "İkta" sistemiyle yönetilmektedir. Ortaçağ denilince aklımıza genelde Hristiyanlık ve İslam gelsede bu seride onlarca inancın birbirleriyle mücadelesini göreceğiz. Sadece din olarak düşünmeyin! Oyunun erken tarihlerinde İslam tek bir cepheyken zaman içinde Şii-Sunni ayrımları gerçekleşiyor. Hristiyanların içinde de çeşitli "sapkın" mezhepler ortaya çıkabiliyor. Buna ilaveten Animalizm, Tengri, Asatru gibi "organize olmamış" inançlar özellikle halen kabile halinde yaşayan toplumlarda mevcut.
Crusader Kings serisi klasik "ordu kur, saldır, ele geçir" oyunu değil. Ben bu oyunu tanımlamak için "Ortaçağ Siyaset Simülatörü" demeyi uygun bulurdum. Ben en çok Crusader Kings 2'yi oynamıştım. Açıkcası 2. oyunda olup 3. oyunda olmayan bir çok şey var. Ancak 3. oyunuda asla başarısız bulmuyorum.
Tarih ve uluslararası ilişkiler için dönüm noktaları denilecek olay ve olguları doğrudan deneyimleyebileceğimiz bir oyuna geçiyoruz. Bu sefer başlangıç tarihimiz kesin Osmanlı zaferiyle sonuçlanan, Varna savaşınının hemen ertesi günü yani 11 Kasım 1444 tarihi. Oyunun bitiş tarihi ise Osmanlı'nın kesin surette çöküş devrine ulaştığı 1821 yılıdır. Oyunda eski dünya ve yeni dünyadaki yüzlerce egemen devleti kendine özel mekanik ve oynanış stilleriyle oynayabilirsiniz. Belki Amerika kıtasını Ming hanedanıyla batılılardan daha önce kolonize edebilir veyahut yüzyıllar öncesinden Alman prensliklerini birleştirerek tarihin rotasını değiştirebilirsiniz. Ana mekaniklerin bir çok zaman değişmediği ancak bir çok alternatif tarihin söz konusu olması oyunu yıllardır oynanılabilir kılıyor. Hatta tarihi figürlerinde oynayışınıza dahil olması söz konusu.
Oyuncu bir devletin başına geçerek egemenliğini korumaya, topraklarını genişletmeye ve iç istikrarı sağlamaya çalışır. Her ülke kendi ordusu, hazinesi, dini ve yönetim biçimiyle bağımsız bir siyasi aktör olarak hareket eder. Güç dengesi, ittifaklar, vasallıklar ve diplomatik manevralar uluslararası ilişkilerde belirleyici olurken, çok hızlı büyüyen devletlere karşı koalisyonların kurulması gibi olaylar realizm teorisini yansıtır. Meşruiyet, ideoloji ve dini birlik de siyasal düzenin devamı açısından kritik önemdedir; Reformasyon döneminde mezheplerin siyaseti nasıl şekillendirdiği gibi, oyunda da inanç temelli çatışmalar devletin istikrarını etkiler. İç siyasette ise farklı sınıfların çıkarlarını dengelemek, isyanları bastırmak ve reform taleplerini yönetmek gerekir ki bu da sosyal sözleşme fikrini pratiğe döker.
Elbette 1500'lerde çıkan ve gelişen emperyalizm ve sömürgecilikte siyasal yönleriyle ele alınmıştır. Avrupa devletleri yeni kıtalar keşfederek koloniler kurar, ticaret yollarını kontrol eder ve küresel güç mücadelesine girişir. Bu süreç, merkantilizmden küresel hiyerarşiye kadar modern dünya düzeninin doğuşunu anlamak için bir laboratuvar işlevi görür.
Bu tür yüzlerce yönüyle Europa Universalis IV, tarihsel olayları canlandırmanın ötesine geçerek siyaset biliminin temel dinamiklerini anlamaya yardımcı olan zengin bir simülasyonu denebilir.
Artık karşımızda hızla gelişen bir dünya çıkmış bulunmakta. Batı'da ortaya çıkan sanayi devrimi, milliyetçilik akımı, sömürgecilik tüm dünyaya yavaş yavaş yayılmaktadır. Bundan sonra kralların tebaası yoktur, ulusların vatandaşları vardır. Oyunda sadece dış siyasetle değil iç siyasetlede yoğun olarak ilgilenmeniz gerekmekte. İdeolojik hareketleri tahmin etmeli, sanayileşmeyi doğru planlamalı, halkın taleplerini dinlemeli veya tepeden inme reformlar gerçekleştirmeniz gerekmektedir. Oyunumuz (adındanda anlaşılacağı üzere) oldukça karmaşıklıkların olduğu Victoria çağında ve sonrasında (1836-1936) geçmektedir. 19. Yüzyılda İngiltere tüm dünyanın kuşkusuz süper gücü olsa dahi yüzyılın sonuna doğru yükselen diğer ulus devletler İngiltere'yi ekonomik ve askeri anlamda sarsacak güce varmaktadır. Ulusların bu süreçte tek bir amacı vardır: Askeri, Sanayi ve Prestij puanlarını oyunun sonuna kadar yükseltmek.
Victoria serisinin bence diğer tüm strateji oyunlarından farkı toplumsal sınıf ve siyasal hareketlerin detaylı bir biçimde inceleyebilir olmamızdır. Kimi zaman Amerika'daki fabrika işçisinin yaşamı Osmanlı'da yer alan bir "Aristokratı" dolaylı veya doğrudan etkileyebilmektedir. Evet oyunda çeşitli sınıflar bulunmakta: Aristokrat, Burjuva, zanaatkarlar, subaylar, katipler, din adamları, bürokratlar, fabrika işçileri, çiftçiler, madenciler, askerler ve köleler. Bu sınıfların her birinin kendine ait yaşam stili ve ideolojik düşüncesi bulunmaktadır. Bunları ülkeniz için doğru kullanmanız gerekmektedir.
II. Dünya Savaşı döneminde geçen bir büyük strateji oyunudur. Oyun 1936 veya 1939 yılında başlar ve oyuncuya o dönemin herhangi bir ülkesini yönetme imkânı sunar. Tarihsel dönemi oldukça ilgi çekcidir: dünya büyük bir savaşın eşiğindedir, ideolojiler (faşizm, demokrasi, komünizm, otoriter rejimler) arasında küresel bir mücadele yaşanmaktadır ve oyuncu, ister tarihe sadık kalabilir ister tamamen alternatif bir dünya düzeni yaratabilir. Harita Avrupa’dan Asya’ya, Afrika’dan Amerika kıtasına kadar tüm bölgeler ayrıntılı bir şekilde modellenmiştir.
Her ülkenin kendine has güçlü ve zayıf yanları vardır. Almanya I. Dünya Savaşı'ndan mağlup çıksa dahi kaybettiklerini fazlasıyla kazanmak için hırslıdır. Bunun karşısındaki İngiltere ve Fransa ise zafer sarhoşluğunu halen atamamışlardır. Elbette buradada karşımıza alternatif tarih unsurları çıkmaktadır. Her ülke kendi tarihsel yolu dışında alternatif tarih yollarına da sahiptir. Oyuncu istediği yolu seçebilir. Eğer isterse diğer ülkelerinde tarihsel olmayan yollardan rastgele gitmelerini oyunun başlangıcında seçebilir. Komünist Japonya, Neo-Osmanlı İmparatorluğu, Anarşist İspanya gibi sayısız ülke ve rejim oyunun içinde bulunmaktadır.
Mekanik açıdan "HoI4" , ekonomi, ordu yönetimi, teknoloji, diplomasi ve ulusal odaklar etrafında döner. Oyuncu kaynaklarını (çelik, petrol, krom, kauçuk, insan gücü gibi) yönetir, ordularını tasarlar, cephe hatlarını belirler ve savaş planları çizer. Bu süreçte ülkenin sahip olduğu önemli şahısları ordu ve sivil yönetimlerde etkin kullanmalısınız. Diplomatik ilişkilerde ittifaklar kurmak, kukla devletler oluşturmak ya da casusluk yapmak mümkündür. Nihai amaç, seçilen ülkenin siyasi hedeflerini gerçekleştirmek bu bazen dünya hâkimiyeti, bazen de sadece hayatta kalmak olabilir. Oyun, tarihsel bir simülasyonla özgür stratejik kararların birleştiği karmaşık ama aksiyon odaklı olduğu için sürükleyici deneyim sunar.
Distopik bir totaliter devlette geçen, gözetleme ve ahlaki ikilemler üzerine kurulu bir simülasyonun içinde "Beholder" yani kapıcı olarak oynuyoruz. Kapıcı, hükümet tarafından atanan Carl Stein'dir. Devletin amacı, vatandaşları tamamen kontrol altında tutmak; oyuncunun görevi ise apartmandaki kiracıları gözetlemek, casusluk yapmak ve rejime karşı gelenleri raporlamaktır. Ancak bu sistemde, oyuncunun vicdanı ile rejimin baskısı sürekli çatışabilir. Oyuncu, vatandaşların özel hayatına gizlice girerken aynı zamanda ailesini geçindirmeye, onların ihtiyaçlarını karşılamaya da çalışır. Bir çok durumda ahlaki hareketle hareket etmek sizi zor duruma sokabiliyor. Böylece oyun, bireyin otoriter bir düzen içinde nasıl ahlaki seçimler yapmak zorunda kaldığını dramatik bir biçimde gösteriyor aslında.
Rejimin mekanizmalarını ve gözetim devletinin işleyişini oyuncuya bizzat yaşatarak öne çıkıyor, her an hükümetin ekip otoları apartmanınıza uğruyabilir! Oyun sadece “ne yaptığın”la değil, “neden yaptığınla” da ilgileniyor: yasaları uygulamak mı, yoksa insanlara yardım edip sistemin dışında kalmak mı? Bu seçimler, hikâyenin gidişatını ve farklı sonları belirliyor. Ülkenizde süren savaş bitebilir, devrim gerçekleşebilir (belkide devrim başarısız olur), ailenizi kurtarabilir veya belkide mevcut durumdan daha da
Beholder aslında George Orwell'in meşhur "1984" ve "Hayvan Çiftliği" kitaplarından ilham alarak, birey-devlet ilişkisini ele alıyor. Bazen doğru yerdeki doğru kişi tüm milletin kaderini değiştirebiliyor.
Plague Inc: Evolved oyununun yapımcılarından çıkmış, piyasada pek benzeri görülmeyecek askeri-siyaset odaklı strateji simülasyonudur. Savaş sonrasında harap olmuş bir ülkeyi tekrardan istikrara sokmaya çalışıyoruz. Ancak bu süreçte elbette bölgede kendi yönetimlerini kurmak isteyen isyancılar söz konusu. Bir yandan gayrinizami çatışmalarla bölgeyi terörize eden isyancılarla diğer yandanda kamu ihtiyaçlarını giderme konusunda bir denge kurmamız gerekiyor.
Her oyun haritasına girmeden önce beraber yöneteceğimiz valiyi seçmemiz gerekiyor (bazen sabit valiler olabiliyor). Bu valilerin hepsinin kendine has özelliği bulunmakta. Kimisi kamusal altyapıyı hızlandırırken kimisi yerel orduyu çok ucuza ve hızlıca kurmanızı sağlıyor. Toplamda 9 vali bulunmakta. Elbette yanınıza oynanışı çeşitlendirecek yardımcılarda alabilirsiniz.
Kamu harcamaları yerel bölgeyi kendinize bağlamanız ve isyancılara katılmamalarını sağlamanız için zaruridir. Kentsel bölgeler genelde sanayileşme ağırlıklı yatırımlar talep ederken kırsal bölgeler yol, su, elektrik gibi daha basit ihtiyaçlar istemektedir. Ayrıca bu yatırımlar bir süre sonra istikrarlaşan bölgelerden size vergi olarak geri dönüş sağlamaktadır. Sadece vergi olarakda düşünmemek gerekiyor; yaptığınız yollar askerlerinizin bölgelerde hızlıca hareket etmesine ve isyancıları köşeye sıkıştırmanız hatta imha etmeniz konusunda yardımcı oluyor. Yalnız dikkat edin! Kamu harcamalarını kısa sürede büyük oranda arttırırsanız enflasyon problemi kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca yolsuzluğun daha kurumsallaşmayan bir ülkede ne kadar hızlı varolabileceğini unutmayınız!
Askeri gelişim sağlayamazsanız isyancılar kolayca ana merkezinize girecek ve yönetimi ele geçireceklerdir. Bu süreçte karşımıza bir çok ordu unsuru çıkmakta; yerel veya koalisyon askerleri, sihalar, hava bombardımanları, tanklar. Aslında hepsinin kendine göre avantajı ve dezavantajı bulunmakta. Örneğin koalisyon askerleri oyunun başında oldukça kuvvetli olsalar bile yerel halkı huzursuzlandırmaktadırlar. Ayrıca görev süreleri kısadır. Yerel askerler ise daimi ordunuza dahil olsa bile eğitilmeleri uzun sürmektedir. Ayrıca silah ve lojistik takviye yapılmadığı sürece isyancılara karşı başarılı olamayacaklardır. Hava bombardımanlarının ise sivil halkı vurma ihtimali vardır.
10 adet haritaya sahip oyunun, topluluğun oluşturduğu senaryolarla beraberinde yüzlerce farklı oynanış deneyimi sunduğunu söyleyebilirim.
Eğer insanlık tarihinin başından sonuna kadar geçen bir siyaset oyunu oynamak istiyorsanız bu oyun sizin için olabilir. Oyuna insanlık tarihinde önemli yerleri olan onlarca medeniyetten birisini seçerek başlıyoruz. Başladığımız tarihse taş devri dense yeridir. Yerleşimimizi kurarak etraftaki kaynakları kullanmaya başlayarak medeniyetimizi askeri, teknolojik ve ekonomik anlamda güçlendiriyoruz. Ancak özellikle oyunun başlarında barbarlar ve diğer oyuncular size karşı saldırgan davranacaktır. Bu yüzden ekonominiz askeri ve sivil gücünüzü dengelemesi için ayarlamalısınız.
Bu süreç boyunca diğer ülkelerlede siyasetinizi iyi yürütmeniz gerekmektedir. Bazı ülkeler oyunun kodlamasında (tarihi sebeplerden ötürü) daha saldırgan programlanmışken kimisiyse daha pasiftir. Her ülkenin kendisine has birimi ve mekaniğide bulunmaktadır.
Ben Civilization serisine ortaokuldayken 5. oyunla beraber tanışmıştım. Çoğu kişininde halen en sevdiği oyun odur. Ancak geçtiğimiz aylarda arkadaşlarımla beraber 6. oyununuda deneyimlemiştik. Kimi zaman güldük kimi zaman birbirimizin arkasından ittifaklar kurup cepheleştik. Günün sonunda arkadaşlığımız bitmedi ama oyunu bu durumdan ötürü bırakmak zorunda kaldık...
Kanuni Süleyman'ın ''siyahi'' olarak resmedilmesi açıkcası oyundaki belkide en göze çarpan yanlıştır. Ayrıca padişah ile oyuncunun etkileşiminde söylediği türkçe kelimeler esasında pek anlam ifade etmemekte veyahut yanlış anlamlar çıkartmaktadır.
Civilization serisinin yalnız dikkat etmeniz gereken bir özelliği vardır; tur mekaniği. Oyun haritasındaki her oyuncunun hareketi turlar vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Bu oyuncuya daha uzun bir düşünme imkanı tanıyor gibi gözükebilir. Ancak ''bir tur daha'' denilerek belkide saatleriniz heba olunabilir.
Listemizin üst sıralarında bulunan "Beholder" oyunu gibi Papers, Please evreninde de biz siyasi yönetici değiliz. Ancak tüm ülkemizin siyasetini etkileyen bir gümrük memururuz. Evet sıradan alt sınıf bir memur olarak tüm ülkemizin siyasetinde etkili olabiliyoruz.
Oyunumuz Arstotzka denilen Totaliter, Sosyalist, Bürokratik özelliklere sahip bir devlette geçmektedir. Devlet ve vatandaş ilişkileri olabildiğince tek taraflı bir şekilde işlemektedir. Patrimonyal öğeler oyun boyuncada karşımıza çıkmaktadır. Elbette bu kadar güçlü bir rejimin karşısında onun kadar acımasız bir muhalefet de vardır; EZIC. Bu muhalefet rejimi güçsüzleştirmek için her yolun mübah olduğunu savunmaktadır. Sizinde gümrük memuru olmanıza rağmen bu örgüt tarafından bir piyona çevrilmeniz kaçınılmazdır. Eğer piyon olmayı reddederseniz hayatta kalmanız pek uzun sürmeyebilir. Eğer çok başarılı bir piyon olursanızda hayatta kalmanızın aslında uzun süreceği söylenemez. Bundan ötürü bu dengeyi sağlamanız gerekmektedir.
Memur olarak tüm bu siyaset dengesini kurmamız yetmiyormuş gibi görevimiz gereği aşırı yoğun bir bürokratik süreci yürütmemiz gerekiyor; Pasaport kontrolü. Bunun bu kadar basit gözüktüğüne bakmayın. Pasaportlardaki hataları (bir ülke veya şehir harfinin uyumsuz olması bile hata sebebidir) teker teker inceleyip son duruma göre red veya onay vermelisiniz. Bu oyunun sonlarına doğru bir çok evrakın birbirleriyle sürekli kıyas edilerek incelenmesi demek. Ayrıca başarılı red-onay verdiğiniz sürece yevmiye kazandığınız düşünülecek olursa bu bürokratik sistem vatandaşları etkilediği kadar sizide zorlayacaktır.
Tüm bunlar size dert değilmiş gibi birde bir çok ahlaki seçim yapmanız gerekmektedir. Çocuğununa yıllardır ulaşamayan anne-babayı rüşvet karşılığında içeri alacakmısın? Rejime zarar verecek örgüt üyesini ülke içine alacakmısın? Belkide rejimin güçsüzleşmesi dolaylı yoldan iyi bir şeydir? Müdürünün onu içeri alacaksın dediği ama hiçbir evrakının olmadığı kişiyi peki ülkene alacak mısın? İşte bu ve benzeri sorularda oyunun sana ''bu iyi bak bunu yap veya bunu yapma'' demesinden ziyade tamamen oyuncunun seçimlerine bırakılmış durumda.
Ben İstanbul Medeniyet Üniversitesi'nde Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi 3. Sınıf öğrencisiyim. Ayrıca lisansımla aynı fakültede İktisat çift anadal programındayım. İlim ve Medeniyet Topluluğu'nda yer ...
Yorum Yaz